Bahaya dan ancaman rokok elektronik
Penggunaan rokok elektronik atau vape di Malaysia telah mencatatkan peningkatan yang dramatik dalam tempoh sedekad yang lalu.
SEBAGAI seorang warga emas yang telah menyaksikan pelbagai perubahan zaman, saya berasa terpanggil untuk menyuarakan kebimbangan mendalam terhadap fenomena penggunaan vape yang kian berleluasa di Malaysia.
Dengan latar belakang kehidupan yang bebas daripada tabiat merokok serta kesyukuran kerana ketiga-tiga anak lelaki saya turut menjauhi rokok, saya kini dihadapkan dengan realiti baharu yang mencemaskan iaitu penyebaran penggunaan vape, khususnya dalam kalangan generasi muda Melayu Islam.
Fenomena ini bukan sahaja menjejaskan kesihatan fizikal tetapi juga menimbulkan implikasi sosial, ekonomi dan rohani yang serius.
Fenomena Vape di Malaysia
Penggunaan rokok elektronik atau vape di Malaysia telah mencatatkan peningkatan yang dramatik dalam tempoh sedekad yang lalu. Menurut data, pada tahun 2011, hanya 0.8 peratus rakyat Malaysia iaitu kira-kira 262,000 orang, menggunakan vape.
Namun, menjelang tahun 2023, angka ini melonjak kepada 5.8 peratus, bersamaan dengan 1.4 juta pengguna. Pertumbuhan ini menunjukkan bahawa vape bukan lagi sekadar alat bantu untuk berhenti merokok tetapi telah menjadi trend gaya hidup yang menarik minat pelbagai lapisan masyarakat, terutama remaja.
Lebih membimbangkan, penggunaan vape dalam kalangan remaja perempuan berusia 13 hingga 17 tahun meningkat daripada 2.8 peratus pada tahun 2017 kepada 6.2 peratus pada tahun 2022, menandakan peningkatan lebih daripada dua kali ganda.
Ini menunjukkan bahawa vape kini menyasar golongan yang paling rentan iaitu generasi muda yang masih dalam fasa perkembangan fizikal dan mental. Fenomena ini diburukkan oleh pemasaran agresif yang menyasarkan remaja melalui perisa menarik seperti gula-gula, mangga dan strawberi serta reka bentuk peranti yang moden dan bergaya.
Promosi melalui media sosial oleh pempengaruh turut memainkan peranan besar, menjadikan vape kelihatan seperti simbol status dan gaya hidup, bukannya produk yang berpotensi memudaratkan kesihatan.
Peningkatan Bilangan Kedai Vape
Salah satu petanda jelas fenomena ini ialah peningkatan mendadak bilangan kedai vape di seluruh Malaysia. Menurut laporan, industri vape di Malaysia kini menyokong kira-kira 2,500 kedai vape khusus dan 7,500 kedai runcit am yang menjual produk vape, menyumbang kepada peluang pekerjaan untuk 31,500 individu.
Kedai-kedai ini bukan sahaja terdapat di bandar-bandar besar seperti Kuala Lumpur dan Johor Bahru, tetapi juga telah merebak ke kawasan pinggir bandar dan luar bandar, menjadikan vape mudah diakses oleh semua peringkat umur.
Malangnya, banyak kedai vape ini tidak mematuhi peraturan umur minimum, membolehkan pelajar sekolah, termasuk mereka yang berusia seawal 10 tahun, membeli produk vape tanpa sekatan.
Harga vape yang murah, serendah RM15 untuk 800 sedutan atau RM35 untuk 5,000 sedutan, menjadikannya mampu milik bagi pelajar yang hanya perlu mengumpul duit belanja sekolah.
Lebih membimbangkan, kedai vape sering beroperasi berhampiran sekolah, pasar malam dan kawasan awam, memudahkan akses golongan muda. Keadaan ini diperparah oleh kekurangan penguatkuasaan, di mana notis ’18 tahun ke atas’ di kedai vape hanyalah hiasan tanpa pelaksanaan ketat.
Pandangan Pelbagai Ulama Dunia
Daripada perspektif Islam, penggunaan vape telah menjadi topik perbincangan hangat dalam kalangan ulama di seluruh dunia.
Di Malaysia, Muzakarah Khas Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan pada 21 Disember 2015 memutuskan bahawa penggunaan vape adalah haram berdasarkan prinsip Sad al-Zara’i (menutup pintu keburukan) dan kerana ia memudaratkan kesihatan, selari dengan firman Allah dalam Surah Al-Baqarah ayat 195: “Dan janganlah kamu mencampakkan dirimu ke dalam kebinasaan.”
Fatwa ini turut menyatakan bahawa vape tidak membantu perokok berhenti merokok, malah boleh memburukkan ketagihan nikotin.
Pandangan serupa turut dikongsi oleh ulama di negara-negara Islam lain. Di Arab Saudi, Majlis Ulama Kanan mengharamkan penggunaan vape kerana kesan buruknya terhadap kesihatan dan kerana ia dianggap sebagai pembaziran harta, selari dengan larangan israf dalam Islam.
Di Mesir, Dar al-Ifta al-Misriyyah, institusi fatwa tertinggi mengeluarkan kenyataan pada tahun 2019 yang mengklasifikasikan vape sebagai haram kerana ia membahayakan tubuh, yang dianggap amanah daripada Allah.
Di Emiriah Arab Bersatu, Kuwait, Qatar dan Bahrain, fatwa serupa telah dikeluarkan, menekankan bahawa vape bukan sahaja memudaratkan kesihatan tetapi juga boleh menjadi pintu kepada tabiat buruk lain seperti penyalahgunaan dadah.
Namun, terdapat pandangan minoriti dalam kalangan ulama tertentu, khususnya di beberapa negara Barat, yang berhujah bahawa vape boleh dibenarkan (mubah) sekiranya digunakan sebagai alat perubatan untuk berhenti merokok, dengan syarat ia bebas daripada bahan berbahaya dan di bawah pengawasan doktor.
Walau bagaimanapun, pandangan ini kekal minoriti dan sering ditentang kerana kekurangan bukti saintifik yang menyokong keberkesanan vape sebagai alat berhenti merokok.
Keadaan Vape di Luar Negara
Keadaan penggunaan vape di luar negara berbeza-beza bergantung pada dasar kerajaan dan kesedaran kesihatan awam. Di beberapa negara seperti Thailand, Singapura, India, Brunei dan Maldives, vape telah diharamkan sepenuhnya, meliputi penggunaan, penjualan dan pengedaran.
Thailand, misalnya, mengenakan denda sehingga 30,000 baht atau penjara sehingga tujuh tahun bagi pelanggaran larangan vape, dengan alasan untuk melindungi kesihatan rakyat dan mencegah ketagihan dalam kalangan muda.
Singapura pula melaksanakan sekatan ketat sejak 2018, dengan rampasan produk vape di sempadan dan denda besar bagi peniaga haram.
Sebaliknya, di negara seperti Amerika Syarikat dan United Kingdom, vape dibenarkan tetapi dikawal selia dengan ketat.
Di AS, Food and Drug Administration (FDA) melarang penjualan produk vape yang tidak diluluskan dan beberapa negeri seperti California telah mengharamkan vape berperisa untuk mengurangkan daya tarikan kepada remaja.
Di UK, Public Health England pernah mendakwa vape 95 peratus lebih selamat daripada rokok tetapi kenyataan ini telah dibidas oleh British Medical Association kerana kekurangan data jangka panjang.
Walau bagaimanapun, kedua-dua negara ini melaporkan peningkatan kes EVALI (E-cigarette or Vaping Product Use-Associated Lung Injury), dengan AS mencatatkan 2,800 kes dan 68 kematian sehingga Februari 2020.
Di Indonesia, vape telah menjadi industri besar sejak diperkenalkan pada 2012, dengan pertumbuhan kedai vape yang pesat selepas pengesahan cukai pada 2018.
Namun, kebimbangan terhadap kesihatan dan penyalahgunaan dalam kalangan remaja telah mendorong seruan untuk sekatan lebih ketat.
Di Turki, walaupun terdapat larangan penjualan, pasaran gelap vape berkembang pesat, mencerminkan cabaran penguatkuasaan di negara-negara yang mengharamkan produk ini.
Kesan Kesihatan dan Sosial
Kajian saintifik menunjukkan bahawa vape bukan alternatif selamat kepada rokok. Bahan kimia seperti nikotin, diacetyl dan dadah sintetik dalam cecair vape boleh menyebabkan penyakit serius seperti EVALI, popcorn lung (bronchiolitis obliterans), dan pneumonitis kimia.
Di Malaysia, kes kematian pertama akibat vape dilaporkan pada Jun 2023, melibatkan seorang remaja perempuan berusia 16 tahun yang meninggal akibat kegagalan jantung akut berkaitan EVALI.
Kes kanak-kanak berusia dua tahun yang mengalami keracunan nikotin akibat menelan cecair vape turut menyerlahkan risiko produk ini kepada golongan bukan pengguna.
Dari sudut sosial, penggunaan vape dalam kalangan pelajar sekolah telah meningkatkan masalah disiplin, termasuk kes buli dan jenayah kecil seperti mencuri untuk membeli vape.
Ketagihan nikotin juga boleh menjejaskan perkembangan otak remaja, mengganggu tumpuan, ingatan dan kawalan emosi, yang berpotensi membawa kepada cabaran sepanjang hayat
Tindakan dan Harapan
Sebagai warga emas yang prihatin, saya menyeru pihak berkuasa, masyarakat dan keluarga untuk bertindak segera. Antara cadangan saya ialah:
1. Penguatkuasaan Undang-Undang: Kerajaan perlu melaksanakan Akta Kawalan Produk Merokok Demi Kesihatan Awam 2024 dengan tegas, termasuk larangan penjualan vape kepada bawah umur, sekatan perisa menarik dan rampasan produk haram.
2. Pendidikan Awam: Kempen kesedaran di sekolah, masjid dan media massa harus dipergiat, dengan melibatkan kisah benar bekas pengguna vape untuk menarik perhatian remaja.
3. Sokongan Berhenti Vape: Menyediakan kaunseling dan rawatan ketagihan nikotin yang mudah diakses, tanpa stigma untuk membantu pengguna berhenti.
4. Kawalan Media Sosial: Bekerjasama dengan platform seperti TikTok dan Instagram untuk menghapuskan promosi vape dan melancarkan kempen anti-vape yang menarik.
5. Pengharaman Menyeluruh: Mengikut jejak negara seperti Thailand dan Singapura, Malaysia harus mempertimbangkan pengharaman menyeluruh vape untuk melindungi kesihatan awam.
Penutup
Sebagai seorang ayah, datuk dan warga emas, saya melihat fenomena vape sebagai ancaman serius kepada masa depan generasi muda.
Dengan peningkatan kedai vape, fatwa ulama yang mengharamkan penggunaannya dan pelajaran daripada negara lain, sudah tiba masanya kita bertindak tegas.
Marilah kita melindungi anak-anak kita daripada ketagihan dan mudarat vape, demi memastikan mereka mewarisi masa depan yang sihat dan bermaruah. Semoga usaha kita dirahmati Allah SWT.
—
* Penulis pernah bekerja selama 18 tahun di Riyadh, Arab Saudi dan Dubai, UAE sebelum balik ke Kelana Jaya, Selangor akibat diserang strok dan menjadi warga OKU. Beliau merupakan pemenang 5 Hadiah Sastera Perdana Malaysia, 11 kali Hadiah Sastera Utusan, Anugerah Sastera Johor, Pahang, Terengganu, Selangor dan 30 hadiah sastera lain. Beliau juga bekas CEO empat buah syarikat di Dubai, pengarah, pengurus besar di syarikat antarabangsa. Menulis 44 buah buku dan 30 e-buku di clicks4book dan e-sentral.com.
—
Ini adalah pandangan peribadi penulis dan tidak semestinya mencerminkan pandangan rasmi MALAYA NEWSROOM.
