Risiko mutasi virus influenza terhadap kita

Oleh: DR. MUHAMMAD AMIR YUNUS

SELURUH negara menerima impak yang agak ketara baru-baru ini ekoran penularan virus influenza terutamanya dalam kalangan anak-anak kecil dan bersekolah (termasuk di pusat jagaan kanak-kanak). Hal ini, walaupun tidak mempunyai kesan yang besar sebagaimana pandemik SARS-CoV-2 (COVID) yang kita lalui lewat beberapa tahun yang lalu, sedikit sebanyak mempengaruhi perjalanan kehidupan harian yang biasa.

Daripada aspek kesihatan awam, penularan baru-baru ini juga menyebabkan penutupan sementara beberapa institusi pendidikan seperti MRSM dan sebagainya. Situasi ini menunjukkan masyarakat kita sudah mula terdidik dengan pendekatan kesihatan awam iaitu pemutus rantaian jangkitan (terutamanya bagi penularan egen penyakit berjangkit berkaitan salur pernafasan).

Ancaman mutasi virus influenza kepada kesihatan awam

Virus influenza, terutamanya jenis A, terkenal dengan kadar mutasi yang tinggi, disebabkan oleh dua mekanisme utama:

1. Perubahan antigen secara perlahan (mutasi kecil pada protein permukaan hemagglutinin, HA dan neuraminidase NA)

2. Perubahan antigen secara drastik (pindahan segmen gen antara strain berbeza, menghasilkan progeni virus subjenis baharu).

Mutasi jenis yang kedua ini membawa risiko besar kepada kesihatan awam:

Keberkesanan vaksin berkurangan: setiap tahun, Organisasi Kesihatan Sedunia (WHO) meramalkan strain utama untuk vaksin influenza musim. Walau bagaimanapun, mutasi pada virus boleh mengakibatkan vaksin menjadi kurang berkesan. Contohnya, pada musim influenza 2022–2023, strain A(H3N2) mengalami mutasi, menyebabkan keberkesanan vaksin turun kepada 30-40% di sesetengah rantau, meningkatkan bilangan hospitalisasi dalam kumpulan rentan (kanak-kanak, orang tua, dan individu dengan imuniti lemah).

Potensi wabak global: Perubahan antigen secara drastik boleh menghasilkan subjenis virus baharu yang mana manusia tidak mempunyai imuniti terhadapnya. Wabak H1N1 pada 2009, disebabkan oleh gabungan virus influenza daripada babi, burung dan manusia, menjangkiti lebih dari 1.4 bilion orang di seluruh dunia dan mengakibatkan anggaran 151,700–575,400 kematian.

Keseriusan penyakit meningkat: Mutasi boleh meningkatkan virulensi virus. Contohnya, virus influenza burung A(H5N1) mempunyai kadar kematian sekitar 60 peratus pada manusia, walaupun penularan antara manusia masih terhad.

Cabaran utama dalam menangani mutasi influenza

Kelewatan pembangunan dan pengeluaran vaksin: Pengeluaran vaksin tradisional berasaskan telur mengambil 4 hingga 6 bulan, yang boleh dianggap ketinggalan berbanding mutasi virus yang cepat. Walaupun vaksin mRNA (contoh: vaksin influenza Pfizer-BioNTech) membolehkan pembangunan lebih cepat, akses globalnya, terutamanya di negara berpendapatan rendah dan sederhana (seperti Malaysia), masih menjadi cabaran disebabkan kos tinggi dan keperluan rantaian sejuk.

Jejakan dan pengesanan awal yang lemah: Penjejakan mutasi secara tepat bergantung pada sistem jejakan global yang kukuh. Malaysia, melalui Sistem Jejakan Influenza Kementerian Kesihatan, memantau kes, tetapi kekurangan sumber boleh mengehadkan kapasiti penjujukan genomik. Pada 2023, hanya 30 peratus sampel positif influenza di Malaysia menjalani analisis genomik penuh, menghalang pengenalpastian awal varian baru.

Kerintangan terhadap antiviral: Penggunaan berlebihan perencat neuraminidase (contoh: oseltamivir) telah menyebabkan kemunculan strain yang tahan ubat-hasil daripada virus yang berevolusi melalui mutasi terutamanya. Secara analoginya, kita boleh bayangkan seperti proses menukar baju yang telah ditandai noda dengan baju baharu yang seratus peratus berlainan warna atau corak-juga menyamai strategi penyamaran. Analogi ini juga terpakai kepada strategi pengelakan vaksin oleh virus. Kajian pada 2021 di Malaysia mendapati 12 peratus isolat A(H1N1)pdm09 menunjukkan kerentanan berkurangan terhadap oseltamivir, mempersulit pilihan rawatan semasa wabak.

Strategi mitigasi untuk Malaysia

Memperkukuhkan jejakan: Pelaburan dalam infrastruktur penjujukan genomik untuk meningkatkan perkadaran sampel yang dianalisis kepada sekurang-kurangnya 50 peratus menjelang 2025, membolehkan jejakan mutasi secara ‘real-time’.

Meningkatkan pengambilan vaksin: Meluaskan program vaksinasi influenza percuma untuk kumpulan rentan. Pada 2023, liputan vaksinasi di kalangan orang tua (≥65 tahun) di Malaysia hanya 45 peratus, peningkatan kepada 70 peratus boleh mengurangkan hospitalisasi sebanyak anggaran 25,000 kes setahun.

Penyelidikan dan kerjasama: Kerjasama dengan organisasi serantau (contoh: Pusat Kecemasan Kesihatan Awam dan Penyakit Baru ASEAN) untuk membangunkan vaksin yang murah dan stabil terhadap haba, sesuai untuk iklim tropika, mengurangkan pergantungan pada produk import.

Kesimpulan

Mutasi virus influenza kekal sebagai ancaman berterusan kepada kesihatan awam, memerlukan strategi proaktif dan boleh disesuaikan. Bagi Malaysia, menangani kekurangan jejakan, mempercepatkan pembangunan vaksin, dan memperkuatkan infrastruktur kesihatan awam adalah penting untuk mengurangkan risiko. Dengan memberi keutamaan kepada tindakan ini, negara boleh melindungi penduduknya dengan lebih baik dan menyumbang kepada kesiapsiagaan influenza global.

* Penulis adalah Pensyarah Universiti (Virologi) di Jabatan Sains Bioperubatan, Institut Perubatan dan Pergigian Termaju, Universiti Sains Malaysia.

—
Ini adalah pandangan peribadi penulis dan tidak semestinya mencerminkan pandangan rasmi MALAYA NEWSROOM.